بارداری خارج رحمی، از مشکلاتی است که ممکن است برای هر فرد ایجاد شود. در این مقاله با این عارضه، علائم، تشخیص و درمان آن آشنا می شوید.وجود عفونت در دستگاه تولیدمثل فوقانی، جراحی لولههای فالوپ، سن بیشتر از 35 سال و سیگار کشیدن برخی از عواملی هستند که امکان دارد به بارداری خارج از رحم منتهی شوند.
برای پیشگیری از بارداری خارج از رحم لازم است مصرف دخانیات را قطع و زخم ها و آسیب های لوله های فالوپ را قبل از اقدام به بارداری درمان کنید. همچنین خوب است قبل از اقدام به بارداری با علائم بارداری خارج از رحم آشنا شوید.
بارداری خارج از رحم (ectopic pregnancy) چیست؟
اگر تخمک بارور شده، خارج از رحم جایگیر شود، به آن بارداری خارج از رحم میگویند. از هر 50 بارداری، یکی خارج از رحم اتفاق میافتد. هیچ راهی وجود ندارد که یک بارداری خارج از رحم (یا نا به جا) را وارد رحم کرد، بنابراین به پایان رساندن بارداری تنها گزینه ممکن است. اگر چه عوامل زمینه سازی برای بارداری خارج از رحم وجود دارند، اما این برای هر فردی ممکن است اتفاق بیفتد. به علت خطر این بارداری برای فرد، بسیار مهم است که علائم اولیه آن زودهنگام شناساییشده و هر چه زودتر درمان آغاز شود.
علائم بارداری خارج از رحم چیست؟
علائم آن ممکن است زودهنگام در بارداری ظاهرشده و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. با این حال بسیاری از زنان هیچ علامتی ندارند. ممکن است یک سیکل قاعدگی نداشته باشید و برخی علائم مشابه بارداری طبیعی را تجربه کنید (مانند درد سینه، خستگی، و تهوع).اگر تست بارداری خانگی را انجام دهید نتیجه ممکن است مثبت باشد. ابتدا ممکن است علائمی مانند حساسیت شکم یا درد و خونریزی از واژن را تجربه کنید که ممکن است خفیف و دورهای باشند.
گاهی اوقات بارداری خارج از رحم، اولین بار زمانی مد نظر قرار میگیرد که زن به اولین معاینه دورهای بارداری رفته و در حین معاینه شکم یا لگن، درد دارد یا ماما یا پزشک او متوجه تودهای میشود یا حتی ممکن است در حین اولتراسوندی که به دلیل دیگری در سه ماهه اول انجام میشود، مشخص شود.
اگر هر علامتی دارید باید آن را جدی بگیرید. برای پیشگیری از پارگی (وضعیت زایمانی اورژانسی) بسیار مهم است که همین که احتمال کمی به وجود یک مشکل میدهید، هر چه زودتر تشخیص و درمان انجام شود.
بارداری خارج از رحم ممکن است در هر زنی اتفاق بیفتد، حتی اگر هیچ یک از عوامل زمینهساز شناختهشده را نداشته باشد، اما در کل برخی زنان در خطر بیشتری نسبت به دیگران قرار دارند.
بارداری خارج از رحم، چگونه اتفاق میافتد؟
پس از لقاح، تخمک باردار شده، در یکی از لولههای فالوپ برای رسیدن به رحم حرکت میکند . اگر این لوله آسیب دیده باشد یا مسدود شده باشد، حرکت تخمک به سمت رحم ناتمام میماند و تخمک در لوله کاشته شده و در همان جا به رشد خود ادامه میدهد. چون اکثر بارداریهای خارج از رحم در لوله فالوپ اتفاق میافتد، اغلب به آن بارداری در لوله میگویند. در موارد خیلی کمتر شایع، تخمک در تخمدان، سرویکس (دهانه رحم)، مستقیماً در شکم، یا حتی در زخم جوشخورده سزارین کاشته میشود.
همچنین این امکان وجود دارد که یک جنین به صورت طبیعی در رحم فرد و جنین دیگر در لوله یا هر جای دیگری جایگیر شده باشد. به این وضعیت بارداری هتروتروپیک میگویند که بسیار نادر است و در یکی از هر 4000 بارداری اتفاق میافتد.
اگر بارداری خارج از رحم تشخیص داده نشده و درمان نشود، جنین ممکن است تا حدی رشد کند که لوله فالوپ پاره شده و منجر به درد و خونریزی شکمی شدید شود.
این ممکن است موجب آسیب همیشگی به لوله یا از دست دادن آن شود و در صورتی که خونریزی بسیار شدیدی اتفاق بیفتد که فوراً درمان نشود، حتی ممکن است منجر به مرگ بیمار شود. به همین علت است که تشخیص زودهنگام و درمان و معالجات متعاقب آن بسیار مهم است.
عوامل زمینهساز بارداری خارج از رحم چیست؟
بارداری خارج از رحم ممکن است در هر زنی اتفاق بیفتد، حتی اگر هیچ یک از عوامل زمینهساز شناختهشده را نداشته باشد، اما در کل برخی زنان در خطر بیشتری نسبت به دیگران قرار دارند. یکی از عوامل زمینهساز متداول، هر گونه جراحی یا وضعیتی است که بر لولههای فالوپ تأثیر گذاشته باشد مانند:
1- جراحی لولههای فالوپ
برای تصحیح یک مشکل یا باز کردن لولهها (که جراحی بستن لولهها (برای جلوگیری از بارداری) روی آن انجامشده بوده). اگر جراحی شکم یا لگن دیگری نیز انجام داده باشید، احتمال بارداری خارج از رحم کمی بیشتر میشود.
وضعیتی به نام اندومتریوز ممکن است جای زخمی ایجاد کند که لولههای فالوپ را تحت تأثیر قرار داده و احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش میدهد.
در موارد نادر که زن پس از بستن لولهها باردار شده است، احتمال خارج از رحم بودن بارداری 25 تا 50 درصد است.
2- بارداری خارج از رحم در گذشته
پس از یک بار بارداری خارج از رحم، احتمال بارداری دیگر خارج از رحم حدود یک به ده است.
اگر دو یا چند بارداری خارج از رحم داشتهاید، احتمال این که بارداری دیگرتان خارج از رحم باشد حداقل یک به چهار است.
3- وجود عفونت در دستگاه تولیدمثل فوقانی (به آن بیماری التهاب لگن یا PID گفته میشود)
بیماری التهاب لگن اغلب به واسطه عفونتهای مقاربتی درماننشده مانند سوزاک (gonorrhea ) یا کلامیدیا (Chlamydia) ایجاد میشود. گاهی اوقات هیچ علامتی وجود ندارد، بنابراین ابتلا به هر یک از این بیماریهای مقاربتی احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش میدهد، حتی اگر فکر نمیکنید که بیماری التهاب لگن داشتهاید.
4- مشکلات باروری
ناباروری اغلب به واسطه آسیب لولهها اتفاق میافتد و در صورتی که در حین درمان ناباروری باردار شوید، احتمال بارداری خارج از رحم در شما از متوسط بیشتر میشود.
5- مصرف دی اتیل استیل بسترون
اگر مادرتان در حین بارداری شما داروی دی اتیل استیل بسترون (DES) مصرف کرده باشد، ممکن است موجب مشکلاتی مانند ناهنجاریهای لولههای فالوپ و رحم در شما شود که احتمال بارداری خارج از رحم در شما را افزایش میدهد (توجه داشته باشید که دی اتیل استیل بسترون در سال 1971 در امریکا از بازار خارج شد، اما در برخی کشورهای دیگر هنوز در دسترس است).
از مادر خود بپرسید آیا این دارو را در دوران بارداری شما مصرف کرده است یا نه.
6- اندومتریوز
وضعیتی به نام اندومتریوز ممکن است جای زخمی ایجاد کند که لولههای فالوپ را تحت تأثیر قرار داده و احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش میدهد.
7- زنانی که 35 سال یا بیشتر سن دارند
زنانی که 35 سال یا بیشتر سن دارند هنگامی که باردار میشوند در خطر بیشتر بارداری خارج از رحم قرار دارند. این ممکن است مربوط به تغییر در وضعیت عملکرد لولهها با افزایش سن باشد یا این که بیماری التهاب لگن ممکن است در زنانی که عفونت یا دورههای التهاب لگن مکرر داشتهاند، به مرور زمان به لوله فالوپ آسیب زده باشد.
8- در موارد نادر که شما درحالیکه آی یو دی (ابزار درون رحمی) دارید
در موارد نادر که شما در حالیکه آی یو دی (ابزار درون رحمی) دارید، باردار میشوید، احتمال این که این بارداری خارج از رحم باشد بیشتر از متوسط است. آی یو دی موجب بارداری خارج از رحم نمیشود، بلکه فقط برای پیشگیری از جایگیری تخمک در رحم به نسبت خارج آن موثرتر است (چون مانع بارداری در رحم میشود و در صورت بارداری، احتمال این که خارج از رحم باشد بیشتر است).
البته با استفاده از آی یو دی احتمال کلی بارداری خارج از رحم در شما بسیار کمتر از دیگران خواهد بود و استفاده از آی یو دی در گذشته، موجب افزایش احتمال بارداری خارج از رحم نمیشود.
9- در صورتی که سیگار میکشیددر صورتی که سیگار میکشید، خطر بارداری خارج از رحم در شما افزایش مییابد. یک نظریه این است که سیگار کشیدن ممکن است عملکرد طبیعی لولههای فالوپ را دچار نقص کند. برخی مطالعات نشان میدهد در حالیکه از روش ضد بارداری هورمونی پروژستین تنها استفاده میکنید، اگر بارداری اتفاق بیفتد، احتمال این که خارج از رحم باشد تا حدی افزایش مییابد.
اگر بارداری خارج رحمی در لوله رحمی اتفاق بیافتد
- متاسفانه باید گفت که شانسی برای ادامه بارداری وجود ندارد چرا که:
- در لوله رحمی فضای کافی برای رشد تخمک وجود ندارد.
- باعث پارگی لوله رحمی می شود که این اتفاق باعث درد و خونریزی زیاد می شود و ممکن است حتی جان شما به خطر بیافتد
- فوراً با متخصص خود صحبت کنید
- حساسیت یا درد شکمی یا لگنی. ممکن است این درد ناگهانی، دائمی، و شدید باشد اما میتواند خفیف بوده و متناوب باشد.
- ممکن است متوجه شوید که درد، هنگامی که فعالیت دارید یا هنگامی که سرفه میکنید یا شکمتان کار میکند بدتر میشود.
ممکن است آن را تنها در یک طرف احساس کنید، اما درد هر جایی در شکم یا لگن شما میتواند باشد. ممکن است درد به صورت مبهم یا تیر کشیدن باشد و تهوع و استفراغ نیز ممکن است داشته باشید. - دیدن لکه یا خونریزی از واژن در صورتی که تست بارداری مثبت بوده است. ممکن است خونریزی شبیه به شروع قاعدگی سبک باشد.
- خون ممکن است قرمز یا قهوهای باشد، همانند رنگ خون خشکشده و ممکن است پیوسته یا متناوب، و شدید یا خفیف باشد.اکثر بارداری های خارج از رحمی در بین هفته های ششم تا دهم بارداری، فرد باردار علائم مشکوکی از خود بروز می دهند.
- درد شانه. گرفتگی و خونریزی ممکن است معانی مختلف داشته باشد اما درد شانه، به ویژه هنگامی که دراز میکشید، علامت مشخصه بارداری خارج از رحم پاره شده است و فوراً باید درمان پزشکی انجام شود.
- علت درد شانه، خونریزی داخلی است که اعصابی را که به ناحیه شانه میروند تحریک میکند.
- اگر لوله فالوپ پاره شود ممکن است علائم شوک مانند ضعف، تند شدن ضربان قلب، رنگپریدگی، مرطوب شدن پوست و سرگیجه یا غش وجود داشته باشد. در این موارد بدون تأخیر با اورژانس تماس بگیرید.
- همچنین در صورتی که باردار هستید و در گروه پر خطر بارداری خارج از رحم قرار دارید، به ویژه اگر با وجود داشتن آی یو دی در رحم یا جراحی بستن لولهها باردار شدهاید، یا هر جراحی دیگری در لولههای فالوپ داشتهاید، یا بارداری خارج از رحم پیشین یا بیماری التهاب لگن را تجربه کردهاید، باید به دنبال کمک و مراقبتهای پزشکی زودهنگام باشید.
- اگر تحت درمانهای باروری هستید و باردار شدهاید، پزشک به دقت بر بارداری شما نظارت میکند، اما حتماً با مشاهده هر یک از علائم بارداری خارج از رحم فوراً او را در جریان بگذارید.
چگونه می توانم این علائم را تشخیص دهم؟
اکثر بارداری های خارج از رحمی در بین هفته های ششم تا دهم بارداری، فرد باردار علائم مشکوکی از خود بروز می دهند. گاهی از اوقات علائم این نوع بارداری خیلی زود خودشان را نشان می دهند اما اگر شما در مراحل اولیه بارداری تان هستید، اگر بارداری تان خارج از رحمی باشد زمان بیشتری برای بروز علائم لازم است (معمولا یک هفته یا بیشتر).
دکتر برای تایید علائم غیر عادی بارداری در شما معمولا یکی ازروش های زیر را دنبال می کند.
عموما دکترها در این زمان، رحم یا واژن شما را معاینه می کنند. دکتر از شما در مورد سابقه دارویی تان و همچنین علائم تان سوال می کند.
پزشک احتمالا به شما پیشنهاد می دهد که تست هایی را انجام دهید و در این زمان کسی شما را همراهی کند.
اگر شما هنوز تست بارداری تان مثبت نشده است ممکن است دکتر ترجیح بدهد که از رحم شما نمونه برداری کند تا از بارداری شما مطمئن شود.
اگر تست بارداری شما منفی باشد احتمال این نوع بارداری برای شما بسیار بعید است.
بررسی از طریق سونوگرافی
معمولا به اکثر خانم های باردار پیشنهاد میشود که یک تست سونوگرافی واژینال انجام دهند (تستی که در آن پروب سونوگرافی داخل واژن میشود) تا دکتر دید دقیق تری از وضعیت رحم، تخمدان ها و لولههای رحمی داشته باشد.
اگر شما در مراحل اولیه بارداری تان باشید، ممکن است دکتر از شما بخواهد تا مدتی بعد این سونوگرافی مجددا انجام شود تا وضوح شرایط بارداری بیشتر شود.
آزمایش خون
دکتر از شما می خواهد که یک آزمایش خون انجام دهید تا در آن سطح هورمون بارداری (اچ سی جی) را بسنجد و هر هفته تغییرات آن را برای شناسایی علائم بررسی کند.
ممکن است دکتر از شما بخواهد آزمایش خون انجام دهید تا سطح هورمون پروژسترون را بررسی کند.
لاپاراسکوپی
اگر هنوز علائم برای دکتر کاملا مشهود نباشد، ممکن است از شما بخواهد عملی تحت عنوان لاپاراسکوپی انجام دهید که این کار با بی حسی انجام می شود.
دکتر برای این کار از نوعی تلسکوپ ظریف در لگن خاصره شما استفاده می کند و معمولا برای این کار برش کوچکی در زیر شکم شما داده می شود.
اگر در این نوع جراحی، بارداری خارج رحمی تشخیص داده شود معمولا مداوا در همان عمل انجام می شود.
بارداری خارج از رحم چه درمان هایی وجود دارد؟
از آنجایی که بارداری خارج رحمی منجر به تولد نوزاد نمی شود، باید بدانید که سایر گزینه هایی که می توانند شانس یک بارداری موفق را ایجاد کنند صرفا بستگی به وضعیت شما و سلامتی تان دارد به عنوان مثال:
- از بارداری شما چند هفته می گذرد.
- چه حالات و علائمی دارید.
- آیا خونریزی زیادی داشته اید.
- جواب اسکن شما چگونه بوده است.
- وضعیت عمومی سلامتی تان چگونه است.
- دیدگاه و اولویت بندی شما چیست.
- شما باید در مورد بارداری تان درآینده و اینکه چه برنامهریزی در این مورد دارید با کسی صحبت کنید.
- امکانات بیمارستانی که در آن تحت نظر هستید چیست.
گزینه هایی که در ادامه ذکر می شود ممکن است برای همه وجود نباشد.
چه مواردی نیاز است بدانید تا تصمیم آگاهانه بگیرید؟
هنگامی که حاملگی خارج از رحمی شما تایید شده و لوله فالوپ پاره نشده است، پزشک شما در رابطه با روش های درمان باید با شما صحبت میکند.
مطمئن شوید که:
- همه راه های درمان را به طور کامل متوجه شده و درک کرده اید.
- اگر موضوعی را به طور کامل متوجه نشده اید از پزشک خود برای دستیابی اطلاعات بیشتر سوال کنید.
- نگرانی های خود را افزایش داده اید.
- درک هر روش به منظور باروری. (ببینید چه مواردی در باروری های آینده لازم است؟)
- زمان لازم برای گرفتن تصمیم را دارید.
در یک شرایط اورژانسی
اگر لوله فالوپ پاره شود، عمل جراحی اورژانسی به منظور قطع خونریزی نیاز می شود. این عمل از طریق خروج لوله های فالوپ پاره شده و حاملگی انجام می شود.هدف این عمل جراحی، نجات جان بیمار است، در نتیجه پزشکان شما نیاز به سرعت عمل بالا دارند و اینکه از طرف شما تصمیم گیری کنند. در این موقعیت ممکن است شما به انتقال خون نیاز داشته باشید.
درمان این وضعیت چگونه است؟
درمان بستگی به این دارد که تشخیص تا چه حد واضح و مشخص است، جنین چقدر بزرگشده، و چه روشهایی قابل انجام هستند. اگر بارداری به وضوح خارج از رحم بوده و جنین هنوز نسبتاً کوچک باشد، ممکن است داروی متوترکسات (methotrexate) برای شما تجویز شود.این دارو در عضله تزریقشده ، از طریق جریان خون به جنین میرسد و با متوقف کردن رشد سلولهای جفت به بارداری پایان میدهد. به مرور زمان جنین بسیار کوچک دوباره جذب بدن میشود.
اگر لوله فالوپ پاره شود، عمل جراحی اورژانسی به منظور قطع خونریزی نیاز می شود. این عمل از طریق خروج لوله های فالوپ پاره شده و حاملگی انجام می شود.
از هنگامی که دارو شروع به تأثیر میکند ممکن است مقداری گرفتگی یا درد شکمی و احتمالاً تهوع، استفراغ و اسهال را تجربه کنید.
باید از مصرف الکل، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، آسپیرین، ناپروکسن و هر گونه مولتیویتامین یا مکملهایی که حاوی اسیدفولیک هستند اجتناب کنید. همچنین باید از رابطه جنسی، فعالیتهای شدید و نور خورشید دوری کنید.
راهکارهای پیشگیری از بارداری خارج رحمی
- در صورت داشتن سابقه بارداری خارج رحمی، قبل از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت کنید
- رعایت بهداشت زنان باردار از ابتدای بارداری
- درمان زخم ها و آسیب های لوله های فالوپ قبل از اقدام به بارداری
- پرهیز از استعمال دخانیات
- اگر سابقه ابتلا به PID (عفونت لگن) و آندومتریوز یا جراحی های ناحیه شکمی دارید، خطر برای ابتلا به بارداری خارج رحمی افزایش مییابد.
- آشنایی با علائم بارداری خارج رحمی قبل از اقدام به بارداری
پس از آن باید مجموعهای آزمایشهای خون انجام دهید تا میزان هورمون گنادوتروپین جفتی انسان در خون بررسی شود و این اطمینان حاصل شود که بارداری خارج از رحم به طور کامل تمامشده و برداشته شده است.
این آزمایشها تا زمانی که میزان این هورمون به صفر برسد، ادامه مییابد که معمولاً چند هفته طول میکشد.
- اگر هر گونه علائم پارگی (مانند درد شکمی شدید، درد شانه یا خونریزی شدید) یا علائم شوک (مانند ضعف، افزایش سرعت ضربان قلب، رنگپریدگی، مرطوب شدن پوست و سرگیجه یا غش) را در طول این فرایند تجربه کردید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
- اگر برای مصرف متوترکسات دیر شده است (بارداری خیلی پیشرفت کرده است)، شما درد شدید یا خونریزی داخلی دارید، یا در حال شیر دادن هستید، یا مشکلات خاص سلامتی دارید که مصرف دارو برای آن مناسب نیست، باید جراحی کنید.اگر در وضعیت پایداری قرار داشته باشید و جنین هم کوچک باشد، میتوان آن را از طریق جراحی لاپاراسکوپی برداشت. متخصص، لولههای شما را با دوربین بسیار کوچکی که از طریق یک شکاف کوچک در ناف شما وارد بدنتان شده است بررسی میکند
- اگر خونریزی شما شدید باشد ممکن است نیاز به دریافت خون نیز داشته باشید.
- اگر در وضعیت پایداری قرار داشته باشید و جنین هم کوچک باشد، میتوان آن را از طریق جراحی لاپاراسکوپی برداشت. متخصص، لولههای شما را با دوربین بسیار کوچکی که از طریق یک شکاف کوچک در ناف شما وارد بدنتان شده است بررسی میکند و اغلب میتواند جنین یا بافت باقیمانده را بردارد و لولهها را حفظ کند، اما اگر آسیب گستردهای به لوله وارد شده باشد یا خونریزی شما بیش از حد باشد ممکن است لازم باشد لوله برداشته شود.
- جراحی لاپاراسکوپی نیاز به بیهوشی عمومی، تجهیزات ویژه و جراح مجرب دارد و شما حدود یک هفته برای بهبودی نیاز دارید.
همانند روش درمان با دارو باید مجموعهای آزمایش خون پس از جراحی انجام دهید تا میزان هورمون بارداری در شما بررسیشده و تحت نظر قرار بگیرد تا از برداشتن کامل بارداری خارج از رحم اطمینان حاصل شود.
مجدداً، این آزمایش تا زمانی که میزان این هورمون به صفر برسد ادامه مییابد که معمولاً چند هفته طول میکشد. - در برخی موارد (برای مثال در صورتی که بافت جای زخم گستردهای در شکم دارید با خونریزیتان شدید است یا جنین خیلی بزرگ است) فناوری لاپاراسکوپی ممکن است گزینه درمانی مناسبی برای شما نباشد. در این موارد باید جراحی بزرگ شکمی انجام دهید. در این شرایط بیهوشی عمومی به شما داده میشود و متخصص زنان شکم شما را باز میکند و جنین را برمیدارد.
- همانند جراحی لاپاراسکوپی در این روش نیز لوله شما ممکن است حفظ شود یا این که به دلیل آسیب گسترده یا خونریزی برداشته شود. پس از آن حدود شش هفته طول میکشد تا بهبودی حاصل شود. ممکن است احساس نفخ و درد شکم یا ناراحتی در هنگام بهبودی داشته باشید.
- اگر خون شما Rh منفی باشد، پس از درمان بارداری خارج از رحم نیاز به تزریق گلوبین ایمنی Rh دارید مگر این که پدر کودک نیز Rh منفی باشد.
آیا پس از یک بارداری خارج از رحمی، میتوانم بارداری موفق داشته باشم؟
بله. هر چه زودتر بارداری خارج از رحم خود را تمام کنید، آسیب واردشده به لوله کمتر بوده و احتمال بارداری خیلی بیشتر میشود. حتی اگر یکی از لولههایتان را از دست داده باشید میتوانید بدون کمک روشهای باروری باردار شوید به شرط این که لوله دیگر شما طبیعی باشد.با این حال اگر اولین بارداری خارج از رحم شما، نتیجه آسیب لوله به علت عفونت، بستن لوله، یا مصرف داروهای DES در مادرتان باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که لوله دیگر نیز آسیب دیده باشد. این ممکن است احتمال باردار شدن را کاهش داده و احتمال بارداری دیگر خارج از رحم را افزایش دهد.اگر به علت آسیب لوله نمیتوانید به روش طبیعی باردار شوید، احتمالاً میتوانید گزینه خوبی برای درمانهای باروری مانند باروری آزمایشگاهی باشید.
