عرق سوز شدن زمانی رخ می‌دهد که غدد تعرق در بدن مسدود می‌شوند و عرق تولیدشده در بدن نمی‌تواند به سطح پوست راه پیدا کند و تبخیر بشود و در نهایت منجر به عرق سوز شدن و حساسیت پوستی می‌شود. از نشانه‌های رایج عرق سوز شدن می‌توان به ایجاد برآمدگی، سوزش و خارش پوست اشاره کرد. نتیجه این التهاب، قرمزی پوست و در بعضی مواقع تاول هایی است که باید درمان شوند. اما اگر به‌دنبال علت عرق سوز شدن، علائم، تشخیص و راه‌های پیشگیری و درمان خانگی آن هستید این مقاله را دنبال کنید.
علائم عرق سوز شدن چیست؟
بسیاری از افراد حداقل یکبار عرق کردن در خواب، عرق کردن بعد از صرف غذا یا عرق کردن کف دست را تجربه کرده‌اند. وظیفه‌ی پوست، محافظت از بدن در مقابل دنیای بیرونی است. تعریق در واقع نقش محافظ را دارد که برای دفاع از بدن در مقابل عفونت‌ها، مواد شیمیایی و اشعه‌ی فرابنفش و… ایستادگی می‌کند. ضمنا در کنترل دمای بدن هم تأثیرات زیادی دارد. یکی از روش‌های بدن برای خنک کردن خود، تعرق است که این کار را با تبخیر عرق از روی پوست انجام می‌دهد. عرق بدن در غدد تعرق ساخته می‌شوند. تمام نقاط بدن عرق می‌کند؛ به‌جز برخی نواحی محدود و خاص مثل ناخن‌های دست و پا و کانال گوش.
غدد تعرق در دِرم (dermis) یا لایه‌ی عمیق پوستی قرار دارند و از سوی مراکز کنترل دما در مغز تنظیم می‌شوند. عرق تولیدشده در غدد از طریق مجراهایی به سطح پوست می‌رسند. وقتی این مجراها مسدود می‌شوند، عرق سوز شدن رخ می‌دهد. بنابراین، عرق نمی‌تواند از پوست خارج بشود و در زیر سطح پوست به دام افتاده و حالت التهاب ایجاد می‌کند. به عرق سوز شدن، میلاریا (miliaria) هم گفته می‌شود.
علت عرق سوز شدن چیست؟
کاملا مشخص نیست که چرا برخی از افراد دچار عرق سوز شدن می‌شوند و برخی دیگر خیر. درصورتی‌که بدن به‌شدت عرق کند، مجاری غدد تعرق مسدود می‌شوند و عرق از روی پوست بخار نخواهد شد. مثال‌هایی در این زمینه وجود دارد:
- برخی از نواحی بدن مانند گردن، زیربغل، کشاله‌ی ران و… طوری هستند که امکان گردش هوا در آنها وجود ندارد. درواقع اصطکاکی که بین اعضا در این قسمت وجود دارد، اجازه و امکان گردش هوا و تبخیر عرق از سطح پوست را ممکن نمی‌کند.
- پوشیدن لباس‌های چسبان هم مانع از تبخیر عرق می‌شود.
- پوشیدن چندین لایه لباس یا پیچیدن پتو به دور خود در مواقع زمستان یا وقتی کودک تب دارد هم باعث عرق سوز شدن بدن می‌شود.
- استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های غلیط و سنگین هم باعث انسداد مجاری غدد تعرق می‌شود.
کودکان غدد تعرق ضعیفی دارند؛ به‌همین‌خاطر است که عرق ایجادشده روی پوست آنها به مرحله‌ی تبخیر نمی‌رسد. پس زمانی که لباس‌های زیادی به‌تن داشته باشند، درون قنداق و پتو پیچانده شوند، تب داشته باشند یا در معرض هوای گرم قرار بگیرند، عرق سوز خواهند شد. عرق سوز شدن می‌تواند عوارض استفاده از داروهایی مانند کلونیدین (clonidine) هم باشد.
علائم عرق‌سوز شدن در کودکان و بزرگ‌سالان چیست؟
از علائم رایج عرق سوز شدن می‌توان به برآمدگی‌های روی پوست، خارش پوست و سوزش اشاره کرد. این مشکلات به‌خاطر التهاب موجود در لایه‌های سطحی پوست است. سوزش ناشی از این مسئله به سوزش ناشی از آفتاب سوختگی شباهت دارد. علائم این موضوع در بزرگ‌سالان و کودکان مشابه است، اما کودکان چون نمی‌توانند موضوع را ابراز کنند، حالت بی‌قرار و عصبی به آنها دست می‌دهد.
چه کسانی در معرض این مشکل قرار دارند؟
نوزادان، کودکان، افراد مسن و چاق در معرض عرق سوز شدن هستند. افراد چاق و کسانی که نواحی بدن‌شان در تماس و اصطکاک بیشتری با هم قرار دارد، بیشتر دچار این مشکل خواهند شد. همه‌ی این گروه‌ها درصورتی‌که حرکت زیادی نداشته باشند و هوا نتواند در میان بخش‌های مختلف بدن‌شان به جریان درآید، دچار عرق سوز شدن خواهند شد و مجاری تعرق در آنها مسدود می‌شود. افراد در مناطق گرم و مرطوب به‌دلیل تعرق زیاد، بیشتر دچار این مشکل می‌شوند. درصورتی‌که شخص حرکات و تمرینات ورزشی انجام بدهد و زیاد عرق کند، اگر لباسی به‌تن داشته باشد که امکان گردش هوا در آن نباشد، احتمالا عرق‌سوز می‌شود.
عرق سوز شدن چه شکلی است؟
شکل و نمود ظاهری عرق سوز شدن تا حد زیادی وابسته به نقطه‌ای از بدن است که تحت‌تأثیر قرار گرفته است. تاول‌های کوچکی که مانند دانه‌های کوچک عرق هستند نیز از سایر نشانه‌های عرق سوز شدن است و زمانی دیده می‌شوند که عرق در سطحی‌ترین لایه‌های پوست یعنی جایی که مجاری تعرق روی سطح پوست باز می‌شود، مسدود شده باشد. به این حالت میلاریای کریستالی گفته می‌شود و به‌جز حباب‌های عرق‌مانند هیچ نشانه‌ی دیگری ندارد.
میلاریا روبرا (miliaria rubra) یا همان عرق سوز شدن کلاسیک وقتی رخ می‌دهد که عرق در سطوح عمیق‌تر پوست یعنی اپیدرم (epidermis) یا روپوست حبس شود. مانند هر نوع دیگری از التهاب، این نوع عرق سوز شدن هم باعث قرمزی پوست می‌شود و اصلا نام روبرا هم در لغت به‌معنای قرمز است. در این عرق سوز شدن تاول‌ها نیز کمی بزرگ‌تر می‌شوند. ازآنجایی‌که مجاری تعرق مسدود شده‌اند، ناحیه‌ی درگیر خشک و حساس می‌شود. بنابراین، شروع به خارش می‌کند و گاهی زخم می‌شود.
در موارد کمتری هم تکرار عرق سوز شدن باعث التهاب بیشتر لایه عمیق‌تر دِرم می‌شود و عرق سوز شدن عمقی را ایجاد می‌کند. در این نوع از عرق سوز شدن، برآمدگی‌های بزرگ‌تر و سخت‌تری ایجاد می‌شود که به رنگ پوست هستند. این نوع از برآمدگی‌ها بلافاصله بعد از ورزش کردن ایجاد می‌شوند و هیچ عرقی در چنین ناحیه‌ای از پوست دیده نمی‌شود. در موارد نادری، اگر این مشکل سطح گسترده‌ای از پوست را در بربگیرد، ممکن است باعث بیماری‌هایی نظیر گُرگرفتگی، خستگی مفرط یا تحلیل‌رفتگی و سکته‌ی گرمایی شود.
تشخیص این مشکل از طریق معاینه‌ی فیزیکی صورت می‌گیرد. برای تشخیص، کافی‌ست بدانید که تحریک پوستی در طول تعرق یا گرما رخ داده است، ناحیه‌ی عرق سوز شده مشخص شود (مثلا در ناحیه‌ی چسبندگی لباس بوده یا ناشی از اصطکاک گوشت دو ناحیه از بدن نسبت به هم) و شکل و نوع عرق‌سوزی به چه شکل است. پزشکان بنا به تجربه‌ای که دارند، به‌سرعت می‌توانند این موضوع را تشخیص بدهند. برای درمان این مسئله هم می‌توان از اسپری‌ها و کرم‌های بدون نسخه‌ی موجود در داروخانه‌ها بهره برد. در صورت عفونی‌شدن غدد تعرق باید برای درمان از آنتی بیوتیک استفاده کرد.
عرق سوز شدن معمولا با خنک شدن پوست به‌صورت خودبه‌خود درمان می‌شود، اما درصورتی‌که بروز علائم ادامه پیدا کردند، لوسیون کالامین که دارویی ضدخارش به شمار می‌رود هم مفید است. برخی از متخصصان بالینی استفاده از اسپری یا کرم هیدروکورتیزون را هم توصیه می‌کنند.
عرق سوز شدن معمولا خودبه‌خود درمان می‌شود، اما درصورتی‌که غدد تعرق، عفونی بشوند باید این موضوع را پیگیری کرد. عفونت همراه با درد، تورم و نوعی قرمزی رفع‌نشدنی همراه است و ممکن است جوش چرکی روی پوست ایجاد شود. چنین عفونتی ناشی از حمله‌ی باکتری‌ها به غدد تعرق است. در این مواقع به آنتی‌بیوتیک نیاز است و اگر این مشکل مزمن بشود، باید برای درمان به پزشک و متخصص پوست مراجعه کرد.
پیشگیری از عرق سوز شدن چگونه است؟
پیشگیری از عرق سوز شدن خیلی مهم است. اگر پوست در معرض جریان هوا قرار بگیرد، احتمال انسداد مجاری غدد تعرق و التهاب کاهش می‌یابد. برای پرهیز از عرق سوز شدن می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
- پرهیز از ورزش کردن در محیط گرم و مرطوب؛
- استفاده از لباس‌هایی از جنس‌هایی مانند نخ با منافذ گردش هوا؛
- استفاده از سیستم تهویه؛
- استحمام و دوش گرفتن برای جلوگیری از انسداد غدد تعرق؛
- نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز
- خوابیدن در مکانی سرد با تهویه مناسب
- کاهش وزن برای جلوگیری از اصطکاک سطوح پرچربی بدن با هم.
استفاده از فَن و تهویه برای به‌گردش‌درآوردن هوا فکر خوبی است. باید دقت کنید که پوست نوزادان و کودکان باید در معرض جریان هوا باشد، اما نباید سردشان شود و بدن‌شان از حالت گرم خارج گردد. نباید آنها را در پتو و قنداق و… خیلی سفت ببندید. افرادی که حرکت زیادی ندارند، مانند معلولین، افراد مُسن، کسانی که ضعف حرکت دارند و… را حرکت بدهید تا بدن‌شان در معرض گردش هوا قرار بگیرد.
در دمای بالا چطور از خود محافظت کنید؟
بدن در معرض هوای گرم خود را تطبیق می‌دهد، اما این مطابقت کمی طول می‌کشد. وقتی درحال کار، ورزش یا بازی هستید، فقط دما نیست که باید با محیط مطابقت یابد. علاوه بر شاخص گرما، رطوبت هم روی بدن اثرگذار است و درصورتی‌که رطوبت بالا باشد، عرق نمی‌تواند از روی پوست تبخیر بشود. درواقع، وقتی هوا تا جایی که می‌تواند، ذرات آب را در خود نگه می‌دارد، امکان خنک شدن بدن وجود نخواهد داشت و ذرات عرق از روی پوست بخار نمی‌شوند. برای پیشگیری از مشکلات ناشی از گرما باید از کار و فعالیت در چنین محیطی بپرهیزید. سعی کنید در میان فعالیت‌هایتان به خود استراحت‌های متعدد بدهید و مایعات و آب زیادی بنوشید.
ازجمله عوارض ناشی از گرما می‌توان به سرگیجه، حالت تهوع و بی حالی اشاره کرد. برای پرهیز از مشکلات جدی‌تری چون سکته‌ی گرما، انقباضات گرمایی و تحلیل رفتن ناشی از گرما باید آب و مایعات زیادی بنوشید و با خنک کردن بدن از گرما دور بمانید.
درمان‌های خانگی برای عرق سوز شدن
تابستان همان‌قدر که می‌تواند، جذاب و دوست‌داشتنی باشد، برای عده‌ای حکم کابوس را پیدا می‌کند، اما درمان‌های خانگی می‌توانند بسیار مفید واقع شوند. مثلا به موارد زیر دقت کنید:
۱. جوی دوسر
این ماده برای درمان عرق سوز شدن بسیار مفید است. علت این است که جو دوسر حاوی خاصیت ضدالتهاب، ضدتحریک‌پذیری و تسکین‌دهندگی است. جوی دوسر می‌تواند سریعا به پوست آرامش بدهد و به درمان التهاب و آزردگی کمک کند. برای استفاده از آن می‌توانید، به‌اندازه‌ی یک فنجان، جوی دوسر را آسیاب و به وان آب سرد اضافه کنید. آب و جوی دوسر را خوب هم بزنید تا رنگ آب مثل شیر شود.
۲۰ تا ۳۰ دقیقه در آب بمانید و بعد از آن تن‌تان را با حوله‌ای نرم خشک کنید. برای اینکه از عرق سوز شدن در امان بمانید، روزی ۲ بار این کار را در طول هفته انجام بدهید.
۲. کُمپرس آب سرد
اگر در ناحیه‌ای که عرق‌سوز شده است، کمپرس آب سرد بگذارید، سریعا حالت خارش، التهاب و عرق سوز شدن بهبود پیدا می‌کند. برای درست کردن کمپرس آب سرد هم لازم است چند قطعه یخی را که به‌شکل مکعب هستند، درون پارچه‌ای بپیچید و آنها را به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی ناحیه‌ای که عرق‌سوز شده، قرار بدهید. به‌مدت ۲ تا ۳ روز، این کار را در هر ۴ تا ۶ ساعت تکرار کنید. کمپرس آب سرد از پخش شدن حالت عرق‌سوزی بین اعضای بدن جلوگیری می‌کند و برای بهبود وضعیت هم مؤثر است.
روش دیگر این است که پارچه‌ای نخی را درون آب سرد فرو کنید و بعد آن را بچلانید تا آب‌های اضافه خارج شوند. سپس پارچه را به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی نواحی بدن که عرق‌سوز شده، قرار بدهید. این کار را در طول هفته، ۳ تا ۴ بار در روز ادامه بدهید. برای کاهش عوارض عرق سوز شدن هم می‌توانید حمام یا دوش آب سرد بگیرید.
۳. پودر چوب صندل
چوب صندل هم دارای خواص تسکین‌دهندگی است و می‌تواند سریعا باعث کاهش علائم عرق سوز شدن بشود، زیرا دمای بدن را پایین می‌آورد و باعث می‌شود که بهبودی حاصل شود. پودر چوب صندل و گلاب را به یک اندازه با هم ترکیب کنید تا حالتی خمیری به‌دست بیاید. خمیر حاصل را روی نواحی عرق‌سوز شده بگذارید و صبر کنید تا خشک بشود. سپس خمیر را با آب سرد از روی پوست بشویید و ۲ بار در هفته، این کار را تکرار کنید. بعد از استحمام هم می‌توانید از پودر چوب صندل به‌جای سایر انواع پودر بدن استفاده کنید.
۴. جوش شیرین
جوش شیرین یکی دیگر از مواد مناسب برای بهبودی عرق سوز شدن است. جوش شیرین مانند نوعی ماسک لایه بردار پوست عمل می‌کند و باعث از بین رفتن انسداد منافذ پوستی و رفع آلودگی‌های موجود روی پوست می‌شود. بنابراین در رفع التهاب و علائم عرق سوز شدن هم مفید واقع می‌شود. ۱ قاشق چای‌خوری از جوش‌شیرین را به ۱ فنجان آب‌سرد اضافه کنید. تکه‌پارچه‌ای تمیز را داخل آب فرو ببرید و آن را بچلانید تا آب اضافی‌اش خارج شود. پارچه را به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی نواحی عرق‌سوزشده بگذارید. در طول هفته، این کار را ۴ تا ۵ بار در روز انجام بدهید.
۵. کانی فولرز ارث (Fuller’s Earth)
فولرز ارث هم نوعی کانی است که در رفع التهاب، آزردگی و خارش ناشی از عرق سوز شدن مفید واقع می‌شود. ۵ قاشق غذاخوری از این کانی را با ۲ یا ۳ قاشق غذاخوری گلاب ترکیب کنید تا حاصل به‌شکل خمیر دربیاید. خمیر را روی نواحی آسیب‌دیده‌ی پوست بگذارید. بعد از اینکه خمیر روی پوست خشک شد، آن را با آب سرد شست‌وشو بدهید. در طول روز به‌مدت ۱ هفته، این کار را ادامه بدهید.
۶. برگ درخت سنجد
برگ‌های درختی به‌نام چریش که از تیره‌ی سنجد است نیز به رفع التهاب و آزردگی ناشی از عرق سوز شدن خیلی کمک می‌کند. کمی برگ تازه‌ی درخت سنجد یا همان چریش را به‌شکل خمیر دربیاورید و روی نواحی عرق‌سوزشده بگذارید. پس از اینکه خشک شد، پوست را با آب سرد شست‌وشو بدهید و در طول ۱ هفته این کار را روزی ۱ بار انجام بدهید.
روش دیگر استفاده از این برگ، این است که آن را با حدود ۲ فنجان آب بجوشانید، ترکیب حاصل را صاف کنید و بگذارید تا خنک بشود. پارچه‌ای نخی را در ترکیب حاصل فرو ببرید و به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی پوست عرق‌سوزشده بگذارید. در طول هفته، این کار را ۴ یا ۵ بار در روز تکرار کنید.
روش دیگر استفاده از چریش یا برگ درخت سنجد، ترکیب کردن نصف فنجان آرد نخودچی با ۱۵ تا ۲۰ عدد برگ کوبیده‌شده‌ی این درخت است. با اضافه کردن کمی آب، خمیری حاصل می‌شود که می‌توان آن را به‌مدت ۱۵ دقیقه روی ناحیه‌ی پوستی آسیب‌دیده قرار داد. سپس پوست را با آب سرد بشویید. در طول هفته، چند روز این کار را انجام بدهید تا بهبودی حاصل شود.
۷. آلوئه‌ورا
از جمله خواص آلوئه‌ورا می‌توان به ضدالتهاب بودن، تسکین‌دهندگی و خنک‌کنندگی آن اشاره کرد. همچنین ماده‌ای مفید برای درمان عرق سوز شدن تلقی می‌شود. ژل آلوئه‌ورا را که از برگ آن استخراج می‌شود، روی نواحی عرق‌سوز شده بگذارید. بعد اجازه بدهید که ژل حداقل به‌مدت ۲۰ دقیقه روی پوست بماند. سپس دوش آب سرد بگیرید. در طول هفته، حداقل ۲ بار در روز این کار را تکرار کنید.
۸. آرد نخودچی
آرد نخودچی به جذب رطوبت اضافی بدن کمک می‌کند. بنابراین در درمان عرق سوز شدن هم مفید است. آرد نخودچی می‌تواند باعث باز شدن منافذ پوستی، از بین رفتن سلول‌های مرده و تسکین التهاب بشود. ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری آردنخودچی را با کمی آب ترکیب کنید تا خمیری به‌دست آید. خمیر را به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی نواحی عرق‌سوز بگذارید و بعد با آب سرد آن را بشویید. در طول هفته، روزی ۱ بار این کار را تکرار کنید.
۹. انبه‌ی خام
درباره‌ی خواص انبه برای سلامتی چه می‌دانید؟ انبه یکی از بهترین مواد برای رفع عرق سوز شدن و پایین آوردن دمای بدن است. انبه، خارش ناشی از عرق سوز شدن را تسکین می‌دهد. ۲ عدد انبه را به‌خوبی بشویید و با ۲ فنجان آب بپزید تا نرم شوند. بعد از پختن و سرد شدن، انبه‌ها را به‌صورت پالپ در بیاورید. پالپ را به آب سرد، سنگ نمک و شکر اضافه کنید. البته شکر تا حدی به سلیقه خودتان بستگی دارد. حال برای تسریع بهبود، در طول هفته، روزی ۱ یا ۲ بار این ترکیب را بنوشید.
۱۰. خیار
خیار هم حالت تسکین‌دهندگی دارد و به رفع علائم عرق سوز شدن کمک زیادی می‌کند. خیار را به‌صورت نازک، قطعه‌قطعه کنید، آن را درون آب سرد بگذارید. ۲ قاشق غذاخوری آب لیمو به آن بزنید. ترکیب حاصل را به‌مدت ۱۰ دقیقه روی نواحی آسیب‌دیده‌ی پوست بگذارید. در طول هفته، این کار را روزی ۳ بار انجام بدهید.
علاوه‌براین، می‌توانید پالپ خیار را هم روی قسمت‌هایی از پوست که آزرده شده است، قرار بدهید. بگذارید که خیارها ۳۰ دقیقه روی پوست بمانند. سپس آنها را با آب سرد بشویید. خیار باعث می‌شود که بدن خنک و از خارش آن کاسته شود. برای اینکه بهبودی حاصل بشود، باید این کار را روزی چندین بار در طول هفته انجام بدهید. خیار حاوی مقدار زیادی آب هم هست؛ بنابراین به آب‌رسانی بدن هم کمک می‌کند.
۱۱. گلاب
۲۰۰ میلی‌لیتر گلاب را با ۴ قاشق غذاخوری عسل و ۲۰۰ میلی‌لیتر آب مخلوط کنید. سپس ترکیب حاصل را در قالب یخ بریزید و اجازه بدهید که منجمد بشوند. سپس قالب‌های گلاب یخی را درون پارچه‌ای نخی بپیچید و روی پوست بگذارید. گلاب باعث می‌شود تا تعادل PH پوست حفظ بشود. ضمنا چربی اضافی پوست را هم کنترل می‌کند.
۱۲. ماست
ماست هم خاصیت درمانی و خنک‌کنندگی دارد. ماست سرد را به‌مدت ۱۵ دقیقه روی پوست عرق‌سوزشده‌ی خود بگذارید. سپس پوست را با آب سرد بشویید و با حوله‌ای نرم خشک کنید. پوست خود را به‌آرامی خشک کنید و از ور رفتن و بازی با پوستی که تحریک شده، خودداری کنید. ماست دارای خواص ضدقارچی و ضدمیکروبی است. بنابراین از آکنه جلوگیری می‌کند و پوست را سالم و شفاف می‌سازد.
به‌طور کلی، یادتان باشد که در طول فصل گرما هیچ‌گاه پوست خودتان را مرطوب نگه ندارید. بعد از استحمام برای جلوگیری از ایجاد باکتری‌ها روی پوست، خود را خشک کنید، از پودرهای بعد از حمام استفاده کنید و پوست‌تان را خنک نگه دارید. رعایت رژیم غذایی هم می‌تواند مفید باشد. مثلا مقدار زیادی سالاد، سبزی و میوه را جایگزین غذاهای چرب، شیرین و سرخ‌شده کنید. گوشت قرمز یا موادی که در بدن گرما ایجاد می‌کنند، مصرف نکنید.
نوشیدنی‌های خنک هم گزینه‌ی بسیار خوبی هستند؛ مثلا انواع عرقیجات یا شربت آب‌لیمو، آب نارگیل و… بسیار مفید هستند. اضافه کردن آب و برخی از سبزیجات که به ترکیب آن دتاکس گفته می‌شود هم بسیار فکر خوبی است. دور نوشیدنی‌های الکلی را هم خط بکشید. از پوشیدن لباس‌های تنگ با مواد مصنوعی هم خودداری کنید. لباس‌های گشاد و نخی به گردش جریان هوا کمک می‌کند.
توجه به این راهکارها و انجام آنها تقریبا در طول ۱ هفته موجب رفع علائم و عوارض عرق سوز شدن می‌شوند، اما اگر عفونتی به‌وجود آمد یا علائم بهبود پیدا نکردند، باید حتما به پزشک مراجعه شود.
