ادرار و مدفوع مواد دفعی بدن هستند که در واقع سموم، مواد غذایی مازاد بر نیاز بدن و مواد غذایی غیر قابل هضم از این طریق از بدن خارج می شوند. در واقع با خروج این مواد، تمامی سیستم های بدن تمیز شده و کارایی اندام ها افزایش می یابد. لذا آزمایش کردن این دو ماده دفعی، اطلاعات بسیار زیادی از وضعیت داخلی بدن را در اختیار متخصص قرار می دهد. برای مثال از طریق آزمایش مدفوع پزشک می تواند وجود انگل، وضعیت فعالیت باکتری های روده و… را تشخیص دهد. این مسئله بسیار مهم است که اندام های بدن چگونه فعالیت کرده و از نظر سلامتی در چه سطحی قرار دارند. ماده های خروجی از بدن بهترین مواد برای کسب اطلاعات در این زمینه است. اما انجام آزمایش ادرار و مدفوع به شرایط خاصی نیاز دارد تا نهایتا دقت نتایج افزایش یابد. روش نمونه گیری و آنالیز نتایج، هر دو بسیار مهم هستند. پیشنهاد می کنیم چند دقیقه برای مطالعه این مقاله وقت بگذارید.
از جمله آزمایشات عمومی و پر کاربردی که در آزمایشگاه های بالینی انجام می گیرد، آزمایش ادرار و آزمایش مدفوع می باشد. این آزمایشات عملکرد کلی سیستم دفعی بدن را به پزشک ارائه می دهد و بررسی فاکتورهای موجود در این آزمایشات می تواند عملکرد کلی کلیه و کبد و دستگاه گوارشی را به پزشک نشان دهد.
در آزمایش ادرار و آزمایش مدفوع، فاکتور هایی که مورد بررسی قرار می گیرند، می توانند تشخیص اولیه در مورد علائم یک بیماری را به پزشک بدهند اما برای تشخیص های دقیق تر و کامل تر نیاز به آزمایشات تکمیلی تر می باشد. در نتیجه این آزمایشات تنها به عنوان یک آزمایش عمومی محسوب می شود که برای بررسی های اولیه و سنجش عملکرد طبیعی بدن کاربرد دارد.
کلیه و دستگاه گوارش دو اندام بدن هستند که وظیفه تسویه خون و بدن از مواد سمی و زاید را بر عهده دارند. این اندام ها، وظیفه دارند تا مواد حیاتی و مورد نیاز بدن را حفظ و مواد اضافی و زایدی که برای بدن مضر می باشند از بدن دفع نمایند. عملکرد طبیعی این ارگان ها برای سلامت کلی بدن بسیار مهم و حیاتی می باشد. در نتیجه بررسی عملکرد این دو ارگان می تواند کمک شایانی در تشخیص و تمییز برخی بیماری ها داشته باشد.
در ادامه مطالب به توضیحات مختصری در مورد هر یک از آزمایشات ذکر شده خواهیم پرداخت:
آزمایش ادرار چیست
آزمایش ادرار یکی از پرکاربردترین تست های آزمایشگاهی می باشد که با بررسی نمونه ادرار به تشخیص برخی بیماری ها کمک می نماید. بسیاری از بیماری ها و اختلالات بدن شما نحوه دفع مواد زاید و سمی از طریق کلیه را تحت تاثیر قرار می دهند. در نتیجه با بررسی فاکتورهای مختلف موجود آزمایش ادرار، عملکرد طبیعی سیستم دفع مواد زاید از طریق کلیه و ادرار مورد بررسی قرار می گیرد.
ارگان ها و مناطقی از بدن که می توانند در ادرار تاثیر داشته باشند عبارتند از: ریه ها، کلیه، مجاری ادراری، پوست، کبد و مثانه. وجود اختلال در هر یک از این ارگان ها می تواند در پارامترهای مختلف آزمایش ادرار دخیل باشد.
از آزمایش ادرار در مواردی مثل تست اعتیاد و آزمایش بارداری نیز می توان استفاده کرد اما آنالیز آزمایش ادرار با این دو مورد متفاوت است.
موارد درخواست آزمایش ادرار
همان طور که گفته شد آزمایش ادرار یک آزمایش روتین و پر کاربرد در آزمایشگاه می باشد. برخی از موارد کاربرد این آزمایش عبارتند از:
- قبل از انجام جراحی
- انجام آزمایش بارداری در موارد خانگی و آزمایشگاهی
- قسمتی از آزمایشات روتین و مورد درخواستی
پزشک در برخی موارد و در برخی بیماری های خاص از آزمایش ادرار در کنار سایر آزمایشات برای بررسی بیماری استفاده می می کند. برخی از این بیماری ها عبارتند از:
- دیابت
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
- عفونت مجاری ادراری
اگر شما هر کدام از بیماری های ذکر شده را داشته باشید و تشخیص قطعی و کامل انجام شده باشد. پزشک از آزمایش ادرار برای بررسی روند درمان و میزان بهبودی استفاده می کند.
در برخی موارد دیگر نیز پزشک برای علت یابی وجود برخی علائم از این آزمایش استفاده می کند. نمونه ای از این علائم عبارتند از:
- درد شکمی
- در کمر
- وجود خون در ادرار
- ادرار دردناک
- احساس سوزش در هنگام دفع ادرار
آمادگی های مورد نیاز برای انجام آزمایش ادرار
قبل از مراجعه به آزمایشگاه، حتما از آب کافی استفاده کنید تا بتوانید مقدار کافی نمونه تهیه نمایید. همچنین نوشیدن مقادیر زیاد آب می تواند باعث ایجاد خطا در نتایج آزمایش شود.
نوشیدن یک یا دو لیوان مایعات مثل شیر یا آبمیوه قبل از مراجعه به آزمایشگاه برای اینکه بتوانید نمونه کافی بدهید، تمام چیزی هست که به آن نیاز دارید. برای انجام آزمایش نیازی به ناشتا بودن و یا تغییر رژیم غذایی نیست.
قبل از انجام آزمایش، به پزشک خود در مورد تمام داروهایی که مصرف می کنید اطلاع دهید. برخی داروها و مواد شیمیایی می توانند در نتیجه آزمایش ادرار تاثیر بگذارند. از جمله این دارو ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مکمل های دارویی دارای ویتامین C
- مترونیدازول
- ریبوفلاوین
- متوکربامول
- نیتروفرونتائین و سایر آنتی بیوتیک ها
نحوه نمونه برداری صحیح آزمایش ادرار
برای اینکه نتایج آزمایش ادرار شما صحیح و واقعی باشد، باید هنگام نمونه برداری برخی نکات را رعایت نمایید. اول اینکه قبل از ادرار کردن، محل دستگاه تناسلی خود را به خوبی شستشو داده و خشک نمایید. سپس چند قطره ابتدایی ادرار را به بیرون بروید تا سلول ها و عوامل میکروبی غیر بیماری زایی که در مجاری ادراری شما قرار داشتند خارج شوند. سپس بقیه ادرار را در ظرف مخصوص نمونه برداری انجام دهید. از تماس ظرف نمونه برداری با بدن خود خودداری کنید.
در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است آزمایش ادرار را به همراه قرار دادن یک کاتتر در داخل مثانه درخواست نماید. این کار اگرچه باعث درد و ناراحتی جزئی در شما می شود، اما نتایج دقیق تری از شرایط مثانه به پزشک ارائه می دهد.
نحوه انجام آزمایش ادرار
برای انجام آزمایش ادرار در آزمایشگاه مراحل مختلفی طی می شود. اولین مرحله برای انجام این آزمایش، بررسی رنگ و شفافیت ادرار می باشد. ادرار طبیعی باید شفاف و دارای رنگی زرد تا سفید باشد. عوامل مختلفی مثل وجود عفونت و یا خون در ادرار می تواند باعث تغییر ظاهر و رنگ ادرار شود. گزارش وجود بوی غیر طبیعی نیز در برخی موارد از اهمیت بالینی برخوردار می باشد.
در مرحله دوم از نوار های ادراری استفاده می شود که با استفاده از واکنش های شیمیایی، پارامتر های مختلف را اندازه گیری می کنند. در این نوار های ادراری پارامتر های زیر وجود دارد:
- بیلی روبین
- اوروبیلینوژن
- کتون
- اسید آسکوربیک
- گلوکز
- پروتئین
- خون
- PH
- نیتریت
- لوکوسیت
وجود یا عدم وجود هر یک از پارامتر های زیر به وسیله تغییر رنگ قسمت مربوطه بر روی نوار ادرار مشخص می شود. گزارش نتایج در این مرحله به صورت کیفی بوده و میزان هر کدام از پارامترها بر اساس معیارهای کیفی مثل یک مثبت یا دو مثبت گزارش می گردد.
بیماری های مختلف و متعاقب آن دفع این مواد شیمیایی از طریق ادرار می تواند انعکاسی از مقادیر این مواد شیمیایی در خون باشد. برای مثال وجود گلوکز در ادرار که در حالت عادی نباید وجود داشته باشد به پزشک این اطلاعات را می دهد که قند خون بیمار باید عددی بالاتر از نرمال رنج آزمایشگاهی باشد، که توانسته آستانه کلیوی را رد کرده و از طریق ادرار دفع شود. همچنین وجود پروتئین نیز می تواند بیانگر مشکلات کلیوی باشد.
در مرحله آخر، از رسوب ادرار برای بررسی میکروسکوپی استفاده می شود. در این مرحله از آزمایش ادرار، سلول های مختلف مثل گلبول های سفید و قرمز و همچنین اپتلیال سل مورد شمارش قرار می گیرند. در کنار سلول ها، وجود قارچ یا باکتری نیز مورد بررسی قرار می گیرد. در صورت نمونه برداری صحیح، وجود WBC بالا و همچنین باکتری، می تواند بیانگر عفونت ادراری در شما باشد.
علاوه بر این موارد، در بررسی میکروسکوپی حضور کریستال ها و کست های مختلف نیز از نظر بالینی اهمیت دارد. این کست ها و کریستال ها در بیماری های مختلف کلیوی و سنگ های ادراری دیده می شوند. مصرفی برخی داروها نیز می تواند ایجاد کریستال نماید.
آزمایش مدفوع چیست
آزمایش مدفوع آزمایشی است که بر روی نمونه مدفوع افراد انجام می شود تا اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت دستگاه گوارش و بیماری های احتمالی آن به پزشک ارائه شود. از جمله بیماری هایی که ممکن است در دستگاه گوارش وجود داشته باشد عبارتند از: وجود عفونت (باکتریایی ، ویروسی یا انگلی)، عدم جذب مناسب مواد غذایی و سرطان.
برای انجام آزمایش مدفوع شما باید در یک ظرف تمیز که از آزمایشگاه تحویل می گیرید، نمونه مدفوع خود را در اندازه کم به آزمایشگاه تحویل دهید. برای انجام آزمایش مدفوع ، بر خلاف آزمایش ادرار، نیازی به استریل بودن ظرف وجود ندارد زیرا به طور طبیعی مقادیر بالایی از باکتری های روده از طریق مدفوع دفع می شوند. آزمایشاتی که در آزمایشگاه انجام می شود شامل دید مستقیم به وسیله میکروسکوپ، انجان تست های شیمیایی مثل خون مخفی در مدفوع و همچنین بررسی عفونت احتمالی می باشد.
در آزمایش مدفوع مواردی مثل قوام، رنگ، تعداد سلول ها، بو، وجود موکوس و همچنین تخم و کیست انواع انگل ها در صورت وجود، مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین در این آزمایش، مواردی مثل خون مخفی، PH، چربی، مواد غذایی هضم نشده و غیره نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد. برای بررسی عفونت احتمالی دستگاه گوارش از کشت مدفوع استفاده می شود.
آزمایش مدفوع به چه منظوری انجام می شود
از آزمایش مدفوع برای بررسی بیماری های مختلف در دستگاه گوارش و کبد و پانکراس، استفاده می شود. بررسی برخی آنزیم های کبدی و پانکراس مثل تریپسین در نمونه مدفوع می تواند در سنجش نحوه عملکرد این ارگان ها مفید باشد. همچنین آزمایشاتی مثل کلپروتکتین نیز از نمونه مدفوع انجام می شود و بیانگر وجود التهاب در روده می باشد.
همچنین از این آزمایش برای بررسی علل ایجاد برخی علائم مثل اسهال و استفراغ طولانی مدت، اسهال خونی، نفخ زیاد، بوی بد مدفوع، درد های شکمی و از دست دادن اشتها استفاده می شود.
از آزمایش مدفوع برای بررسی احتمال وجود سرطان های دستگاه گوارش مثل سرطان کولون استفاده می شود. این آزمایش همچنین برای بررسی وجود انواع انگل های دستگاه گوارش مثل کرم های حلقوی و ژیاردیا کاربرد دارد.
از آزمایش مدفوع برای بررسی علت از دست رفتن اشتها و همچنین وجود یا عدم وجود عفونت باکتریایی و ویروسی استفاده می شود.
آمادگی های مورد نیاز قبل از انجام آزمایش مدفوع
آزمایش مدفوع نیازی به ناشتایی ندارد اما مصرف برخی دارو ها می تواند در نتیجه آزمایش مدفوع تاثیر گذار باشد. بسته به نوع آزمایشی که پزشک درخواست می کند، مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد اسهال و استفراغ، می تواند بر نتیجه تست تاثیر بگذارد.
قبل از انجام آزمایش اگر هر یک از موارد زیر را داشتید حتما با پزشک خود در میان بگذارید:
- مصرف دارویی
- انجام تست هایی مثل اسکن و سونوگرافی رنگی
- مسافرت و به خصوص مسافرت خارج از کشور
آزمایش خون مخفی در مدفوع ( occult blood: OB)
اگر در آزمایش مدفوع شما وجود خون مورد بررسی قرار می گیرد، باید از چند روز قبل از آزمایش، خوردن برخی مواد غذایی را متوقف نمایید. مواد غذایی مثل جگر و گوشت و سایر مواد پروتئینی می توانند بر نتایج آزمایش شما به صورت کاذب تاثیر داشته باشند.
همچنین از تحویل دادن نمونه هایی که با توالت یا مواد شوینده تماس داشته اند، خودداری نمایید. پس از انجام نمونه برداری حتما دست های خود را آب و صابون بشویید زیرا احتمال آلودگی دست ها وجود دارد. از مخلوط شدن نمونه مدفوع با نمونه ادرار در هنگام نمونه برداری نیز باید جلوگیری شود.
تفسیر نتایج آزمایش مدفوع
برای تفسیر دقیق نتایج آزمایش مدفوع شما حتما باید به پزشک مراجعه نمایید. رنج نرمال هر تست در آزمایشگاه های مختلف می تواند متفاوت باشد و پزشک با در نظر گرفتن شرایط و علائم بالینی بیمار، اقدام به تفسیر نتایج می نماید. در حالت کلی وجود موارد زیر در مدفوع می تواند بیانگر بیماری باشد:
- وجود چربی زیاد: بیانگر بیماری های مرتبط با کبد و پانکراس
- وجود غذای هضم نشده: بیانگر مشکل جذب در دستگاه گوارش
- PH پایین در مدفوع می تواند بیانگر مشکلات جذب غذا از جمله کربوهیدرات ها باشد. همچنین PH بالا نیز می تواند بیانگر عفونت، سرطان، پانکراتیت و التهاب کولیت یا روده باشد.
- وجود RBC در مدفوع بیانگر خون ریزی در دستگاه گوارش و برخی سرطان ها می باشد.
- وجود WBC بالا بیانگر وجود عفونت یا التهاب دستگاه گوارش و بیماری هایی مثل کولیت اولسراتیو می باشد.
- مدفوع اسهالی می تواند در اثر عوامل مختلف ار جمله عفونت های ویروسی ایجاد شده باشد.